کنگر

کنگر ( آرتیشو )

کنگر فرنگییا ارده شاهی (نام گیاهشناسی: Cynara scoolymus) نوعی گیاه یکساله است که بومی جنوب اروپا و کنارهٔ مدیترانه است. غنچهٔ این گیاه خوراکی است و بیشتر به صورت آب‌پز پخته می‌شود. همچنین، در ایتالیا، این گیاه سبزی اصلی پیتزای چهارفصل در فصل بهار است.

در عربی به این گیاه عکوب، سلبین، خربع میگویند. 

این گیاه خود رو بوده و در صحراهای ایران به عمل میآید

1) دارای ویتامینهای ,A ,B ,E میباشد

2) دارای هورمونهای گیاهی بوده و ترشحات غده را تقویت مینماید 

3) محرک شهوت است و آنرا لذتبخشتر مینماید.

4) باد شکن و پیشاب آور است.

5) از اسهال جلوگیری مینماید.

6) برای درمان مرض قند مفید است.

7) در هضم غذا موثر است.

8) کلیه و مثانه را گرم میکند.

9) برای زخم ریه و جراحات روده مفید است.

10) ضماد آن جهت خوشبو کردن عرق بدن توصیه شده است.

11) مرهم آن برای درمان ورمهای سخت و خارشهای پوستی توصیه شده است.

12) ضماد ریشه آن برای سوختگی آتش و پیچیدگی عصب مفید میباشد.

13) صمغ بوته ی آن ایجاد قی میکند و همراه با آن بلغم و صفرای اضافی بدن را دفع میکند.

خواص کنگر فرنگی 

کنگرفرنگی گیاه بومی مناطق مرکزی مدیترانه است ولی در حال حاضر در بیشتر نقاط معتدل دنیا کشت یم شود . رومی ها در حدود ۲۰۰۰ سال پیش این گیاه را پرورش می دادند و بعنوان سبزی در سالاد استفاده می کردند . کنگرفرنگی در قرن شانزدهم در انگلستان و فرانسه برده شد و سپس در قرن نوزدهم در آمریکا کشت شد . 

اکنون کالیفرنیا و سواحل اقیانوس آرام مرکز کشت کنگرفرنگی می باشد . کنگرفرنگی برای رشد احتیاج به آب و باران فراوان دارد . 

کنگرفرنگی گیاهای است چند ساله درای ساقه ای راست که ارتفاع آن بحدود یک متر می رسد . برگهای آن پهن و دراز مانند برگهای کاهو است که برنگ سبز تیره است . در انتهای ساقه میوه آن که بشکل میوه کاج یا سیب فلس دار است مشاهده می شود .گلبرگهای آن ضخیم و گوشتی بوده و انتهای گلبرگها ضخیم تراست که مصرف خوراکی دارد . 

برای خرید کنگرفرنگی دقت کنید که برگها باز نشده و سفت و سبز باشد . هنگامیکه برگهای کنگرفرنگی قهوه ای است نشان دهنده کهنه بودن آن می باشد . فصل کنگرفرنگی معمولا ماههای فروددین و اردیبهشت ( آپریل و می )است

 .

ترکیبات شیمیایی 

برگهای خوردنی کنگرفرنگی دارای اینولین ، اینولاز و ماده ای تلخ بنام سینارین Cynarine می باشد . 

سینارین زیاد کننده ترشحات صفرا است و علت صفرا بری کنگرفرنگی داشتن این ماده است . در صد گرم کنگرفرنگی پخته مواد زیر موجود است : 

انرژی: ۱۴ کالری

پروتئین : ۱.۵ گرم 

آب : ۸۶ گرم 

مواد چرب : ۰.۱ گرم 

مواد نشاسته ای: ۵ گرم

کلسیم : ۲۲ میلی گرم 

فسفر : ۴۰ میلی گرم 

آهن : ۰.۶ میلی گرم 

سدیم : ۳۰ میلی گرم 

پتاسیم : ۰ ۲۵ میلی گرم

ویتامین آ : ۴۰ واحد بین المللی 

ویتامین ب ۱ : ۰.۰۴ میلی گرم 

ویتامین ب ۲ : ۰.۰۲ میلی گرم 

ویتامین ب ۳ : ۰.۶ میلی گرم 

ویتامین ث : ۵.۲ میلی گرم

خواص داروئی 

کنگرفرنگی از نظر طب قدیم ایران گرم و کمی خشک است . قسمت مورد استفاده کنگرفرنگی برگها و قسمت وسط آن است که بنام قلب کنگرفرنگی معروق می باشد . کنگرفرنگی : 

۱) کبد را تمیز و اعمال کبد را تنظیم می کند .

2) ترشح صفرا را افزایش می دهد .

۳) از جمع شده چربی در کبد جلوگیری می کند و آنهایی که کبد چرب دارند بهتر است از کنگرفرنگی استفاده کنند 

۴) یرقان مزمن را درمان می کند .

۵) تقویت کننده بدن است .

۶) موجب دفع ادرار می شود .

۷) تب بر است .

۸) در درمان رماتیسم موثر است .

۹) یبوست های ناشی از عدم صفرا را درمان می کند.

۱۰) در درمان ورم روده موثر است .

۱۱) باعث دفع سنگهای کیسه صفرا می شود .

۱۲) نیروی جنسی را افزایش می دهد .

۱۳) کلیه و مثانه را گرم می کند .

۱۴) گاز و نفخ معده و روده را از بین می برد . 

۱۵) باعث هضم غذا می شود .

۱۶) بیماریهای کبدی را درمان میکند . 

۱۷) کلسترول خون را پائین می آورد .

۱۸) داروی لاغری است و کسانیکه می خواهند وزن کم کنند و لاغر شوند می توانند هر روز کنگرفرنگی بخورند . 

۱۹) سرگیجه را برطرف می کند .

۲۰) آنهائیکه گوششان زنگ می زند اگر کنگرفرنگی را بخورند آنرا برطرف می کند .

۲1) مبتلایان به بیماری قند می توانند با خوردن کنگرفرنگی قند خود را تنظیم کنند .

۲۲) در درمان میگرن موثر است . 

۲۳) در برطرف کردن بیماری آسم اثر مفید دارد . 

۲۴) نقرس را برطرف می کند . 

۲۵) کنگرفرنگی رگها را تمیز کرده و تصلب شرائین را درمان می کند . 

۲۶) در برطرف کردن اگزما موثر است . 

۲۷) در درمان اکثر بیماریهای پوستی اثر مفید دارد . 

۲۸) سموم بدن را دفع می کند . 

29) زخم های ریه و روده را درمان می کند . 

30) برای جلوگیری از ریزش مو ار برگهای کنگرفرنگی ضماد تهیه کرده و به سر بمالید . 

۳۱) برای برطرف کردن بوی بد زیر بغل عصاره برگ کنگرفرنگی را به زیر بغل بمالید . 

۳۲) عصاره کنگرفرنگی را اگر به بدن بمالید خارش را برطرف می کند . 

کنگرفرنگی چون گرم است بهتر است با سرکه خورده شود .

طرز تهیه چای آرتیشو :

برای تهیه چای آرتیشو ده تا پانزده گرم برگ خشک و بیست تا چهل گرم برگ تازه آنرا در یک قوری کوچک آبجوش دم کرده و پس از بیست دقیقه آنرا صاف کنید و هر روز یکی دو استکان آز آن بنوشید.

در ضمن آب آرتیشو نیز دارای خواص درمانی بوده و شیره برگ آرتیشو یا کنگر فرنگی دارای املاح املاح معدنی مختلف و سینارین Cynarine است و مصارف درمانی فراوان دارد ولی تهیه آن امروزه چندان معمول نیست. مصرف آن اوره خون و مقدار درصد غیر طبیعی کلسترول خون را کاهش می دهد. معمولاً آب آرتیشو به آب سبزیهای دیگر برای تأثیر بیشتر بر روی کبد افزوده می شود.

احتیاط : بهتر است زنان در طى دوره شیردادن از مصرف آرتیشو خوددارى کنند زیرا ترشح شیر را کاهش مى دهد.

 

نیاز اکولوژیکی 

آرتیشو محصول فصل خنک است و بهترین رشد در 24 درجه در روز و 13 درجه در شب انجام می شود. آرتیشو به سرما مقاوم است ولی قسمت هوایی آن در اثر سرمای زمستان و یخبندان خشک می شود. آرتیشو چندین درجه سرمای زیر صفر را تحمل می کند ولی اگر یخبندان در طی رشد گیاه برای مدت زیادی ادامه یابد می تواند گیاه را از بین برد و یا به آن صدمه بزند. به همین دلیل آرتیشو را در مناطقی که دارای آب و هوای ملایم در زمستان است می کارند. ساقه گوشتی زیرزمینی آن در مجاورت سرمای منهای 10 درجه سانتی گراد به مدت چند روز از بین می رود. قسمت خوراکی آرتیشو در سرمای پائین تر از منهای 2 درجه سانتی گراد از بین می رود.‌آرتیشو را می توان در کلیه خاکها کشت نمود. مناسب ترین زمینها برای کشت آرتیشو خاکهای رس و شنی حاصلخیز بازهکشی و مواد کافی است. pH مناسب خاک بین 8-6 است. 

آماده سازی خاک 

برای تولید حداکثر محصول می توان مقدار 224-112 کیلوگرم در هکتار ازت و 112-56 کیلوگرم در هکتار P2O5 و 112-34 کیلوگرم در هکتار K2O به خاک اضافه نمود. دادن کود اضافی باعث هدر رفتن سرمایه آلوده شدن آب زیرزمینی و کاهش کیفیت محصول خواهد شد. 

تاریخ و فواصل کاشت 

فاصله کاشت در زمین اصلی به فواصل 100*75 و 100*100 و یا 80*80 سانتی متر می باشد.

کاشت 

در کاشت یکساله از کشت مستقیم بذر استفاده می شود. به دلیل جوانه زنی ضعیف و یا عدم جوانه زنی بذرها ، نیازمند کاشت با تراکم بیشتر و با فاصله نزدیک تر هستیم و بعد از آن باید گیاهان اضافی تنک شوند. آرتیشو با بذر زیاد می شود پس از جوانه زدن برگهای طوقه ای شکل تشکیل می شود که در ادامه رشد ساقه گل دهنده از آن ظاهر می شود ریشه ها و قسمتهای تحتانی ساقه گوشتی شده و به صورت اندام ذخیره ای در می آید. بذر آرتیشو نسبتاً درشت است.نشأ کاری برای بهبود جوانه زنی غیر یکنواخت و طول رویش طولانی استفاده می شود. در کاشت چند ساله از تقسیم طوقه استفاده می شود. که این قطعات ریشه در گودالهایی به عمق 15-10 سانتی متر کاشته می شوند که فاصله گیاهان در ردیف ها 2/4 تا 1/2 سانتی متر و فاصله ردیفها 3 تا 4/2 سانتی متر است. کشت گیاهان در سیستم شبکه ای برای راحت تر شدن حذف علف های هرز انجام می شود. بذر معمولاَ در اواخر زمستان در محل گرم می پاشند. بذر پاشی بهتر است در گلدانهای توربی انجام گیرد. بنابراین در هر گلدان یک عدد بذر قرار می گیرد و روی آنرا با مقداری خاک می پوشانند. دمای خزانه 18 تا 22 درجه سانتی گراد تا زمان جوانه زنی و سپس 12 تا 16 درجه سانتی گراد می باشد. پس از آماده شدن نشاء که حدود 6 هفته به طول می انجامد آنرا در زمین اصلی به فواصل 100*75 و یا 100*100 و یا 80*80 سانتی متر منتقل می کنند. عمق کاشت تشاء عمیق تر از آنچه در خزانه بود می باشد.از سال سوم در پائیز برگها و ساقه های باقیمانده را چند سانتی متر بالاتر از خاک بریده و گیاه را با مقداری خاک نفوذ پذیر، کود حیوانی ، کاه، خاک و برگ یا تورب می پوشانیم . این مواد گیاه را در مقابل یخبندان محفوظ نگه می دارند. در روش از دیاد باپا جوش (Sucker) ، قسمت زیرزمینی آنرا به نحوی تقسیم کرده که هر کدام دارای یک پا جوش باشند. در تهیه پا جوش باید دقت کرد که آنها را از پایه های قوی که محصول زیاد می دهند،انتخاب کرد. طول یا جوش در هنگام قطع باید حدود 25 تا 30 سانتی متر بوده و در صورت امکان با کمی ریشه همراه باشد. تذکر : از ارقام رایج آرتیشو می توان رقم Green Glob را نام برد که 90 درصد به ازدیاد رویشی جواب می دهد. ارقام بذری آرتیشو عبارتند از : Green Glohe Emerald Imperial starImproved

داشت 

آرتیشو نیاز به آب کافی در طول دوره رویش دارد. رطوبت کم خاک بویژه در زمان تشکیل جوانه باعث کوچک شدن و کاهش تعداد آن می شود. آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه می شود. دفع علف های هرز باید پس از آبیاری انجام گیرد و بوته آرتیشو را باید در اواخر پائیز قبل از فرا رسیدن سرما و یخبندان ، با مقداری کاه پوشاند و با طناب آنرا بست. بدین ترتیب می توان گیاه را برای سال بعد حفظ نمود. در اوایل بهار کاه را دور کرده و یا اینکه آنها با خاک اطراف مخلوط می کنیم. در این زمان عمل گیاه زنی نیز می تواند انجام گیرد. برای این کار مقداری از خاک اطراف بوته را کنار زده و با یک بیل پا جوشها را از ریزوم قطع می کنند و به همراه مقداری خاک در محل دیگر می کارند. قبل از پر کردن گودالها با خاک بهتر است که مقداری کود حیوانی پوسیده در داخل گودال قرارداد. یکی از روشهای درست مدیریت رشد، قطع کردن دوباره و هرس قبل از جابجایی است، که از سطح زمین و بالای رویش انجام می گیرد. قطع شاخه و برگ برای کاهش هجوم حشرات انجام می گیرد. قطع دوباره، گیاهان را از بین نمی برد بلکه آنها را تحریک به توسعه و رشد،و تولید جوانه های جدید می کند که به زودی ظهور می یایند. وقتی گیاه هرس و یا دوباره قطع می شود اگر رطوبت کافی باشد با بکار بردن 25 تا 50 ppm اسید جیبرلیک گیاه قادر خواهد بود شاخ برگ تولید کند و نمو جوانه تشدید یابد. این عمل می تواند جوانه را حدود 5 تا 7 هفته ترقی دهد. مبارزه با آفات آرتیشو در مراقبت از رشد گیاه باید مدنظر باشد از مهمترین آفات گیاه پروانه آلو (Platyptillia Cardnidactyla) و سفیدک حقیقی،ته ها مثل Aphis Faba و شته سبز هلو می باشد.

برداشت 

عمل برداشت زمانی صورت می گیرد که گل به صورت غنچه باشد( قبل از باز شدن گلها)نهنج این گیاه خوراکی بوده و چون گوشتی است با ارزشترین قسمت گیاه می باشد. به غیر از ساقه اصلی گل دهنده در آرتیشو ساقه های گل دهنده فرعی نیز به وجود می آیند که غنچه های آنها کوچکتر است. عمل برداشت غنچه ها قبل از آنکه نرم و یا فیبری شوند، صورت می گیرد. در هنگام برداشت محصول همواره باید سعی نمود تا همیشه حدود 5 ساتی متر از ساقه با گل همراه باشد. برداشت معمولاً با دست و با زحمت انجام می گیرد که شامل قطع تمامی ساقه ها در زیر پایه جوانه گل می باشد. جوانه های برداشت شده با ساقه حدود 15-10 سانتی متر در درازای پایه جوانه و گاهی به طور کوتاه تا هم سطح شدن، با پایه جوانه انجام می گیرد. برداشت های مکرر شدیداً تحت تاثیر دما است در دماهای پائین دوهفته یا بیشتر ممکن است انجام شود و در طول دوره های گرمایی برداشت در هر 4 تا 5 روز انجام می شود. دوره برداشت می تواند 8 تا 9 ماه نیز ادامه داشته باشد که اغلب حدود یکسال است و تقریباً 25 بار برداشت می شود. جوانه های بالاتر از حد بلوغ تلخ و چوبی می باشند و بافت خوراکی و گوشتی کمتری دارند.گیاه باید در زمان حداکثر اندازه و قبل از باز شدن براکته ها برداشت شود. 

منبع:www.ake.blogfa.com