ارکیده هاى ایرانى:
شاید خیلى ها با شنیدن نام ارکیده گمان مى کنند که با یک گیاه خارجى و زینتى مواجه هستند که در طبیعت ایران پیدا نمى شود. اما واقعیت این است که سرزمین پهناور ایران با تنوع عظیم گونه هایش به هیچ وجه از داشتن این تکامل یافته ترین گل ها بى نصیب نمانده و دست کم 50گونه مختلف ارکیده را در خود مى پروراند. این 50گونه متعلق به 18 جنس مختلف اند که از این بین دو جنس Ophrys و Orchis داراى بیشترین گونه هایند.براى آشنایى با ارکیده هاى ایرانى در اینجا چندگونه به اختصار توصیف مى شوند.
•ثعلب میمونى
Orchis simia
ثعلب میمونى گیاهى است علفى چندساله و غده دار به ارتفاع 45 سانتى متر با برگ هاى مستطیلى درخشان و گل هایى به رنگ سرخ بنفش به تعداد زیاد. کاسبرگ ها و گلبرگ ها با هم به شکل کلاهخود درآمده اند و گلبرگ لابل از کاسبرگ هم بلندتر است. این گلبرگ در قاعده به بخش هاى جانبى نوارى و یک بخش میانى تقسیم مى شود که قسمت میانى خود به دو شاخه دورشونده که رو به بالا خمیده اند ختم مى شود. بین این دو شاخه دندانه کوچکى به چشم مى خورد. شکل خاص گلبرگ لابل با گلبرگ ها و کاسبرگ هاى کلاهخودمانند به این گل ظاهرى شبیه به میمون داده است. این گل در دامنه هاى آهکى، در میان بوته زارها و درختان پربرگ تا ارتفاع 1300 مترى در نواحى شمالى، شمال غرب و غرب ایران مى روید.
•ابرویى زنبورى
Ophrys apifera
جنس ابرویى در ایران 9 گونه گیاه علفى دائمى دارد که گونه هاى ابرویى ترکمنى و ابرویى کردستانى انحصارى ایران است و مابقى علاوه بر ایران در آناتولى، قبرس، سوریه، لبنان، فلسطین، عراق، قفقاز، ماوراى قفقاز و مناطق مدیترانه اى نیز مى رویند.
ابرویى زنبورى که به خاطر شباهتش به زنبور به این نام خوانده مى شود گیاهى محکم به ارتفاع 50 سانتى متر با گل هاى بزرگ و سرنیزه اى متعدد است.
گلبرگ ها کوچک و مثلثى و گلبرگ لابل بزرگ و کاملاً برگشته است. این گلبرگ تخم مرغى شکل به سه قسمت تقسیم شده که بخش هاى جانبى مثلثى و کرک دارند و بخش میانى مخملى و داراى نقشى یقه مانند بوده که ناحیه اى به رنگ قرمز قهوه اى را دربرمى گیرد. این ارکیده از اوایل فروردین تا خرداد گل مى دهد و در مناطق کم ارتفاع و باز علفزارها و در میان درختان جنگلى شمال و غرب ایران مى روید.
•خربقى جنگلى
Epipactis rechingeri
جنس خربق در ایران شش گونه گیاه علفى چندساله دارد که از این بین خربقى جنگلى انحصارى جنگل هاى خزر است. مابقى خربق ها عبارتند از خربقى برگ ریز، باتلاقى، ایرانى، معمولى و خربقى.
خربقى جنگلى گیاهى است راست قامت و محکم به ارتفاع 70 سانتى متر که نیمى از آن توسط گل هاى فراوان تزئین مى شود. این گل ها نسبتاً بزرگ بوده و به رنگ سبز زیتونى و کمى بنفش دیده مى شود. گلبرگ هایش کوتاهتر از کاسبرگ هایند. لابل جلو آمده است و لبه پائینى آن نیم دایره و فنجانى شکل و حاوى شهد درخشنده اى به رنگ سبز تیره است. لب بالا به شکل مثلثى قلبى و به رنگ قرمز بنفش است. از اواخر مرداد تا اوایل مهر گل مى دهد و در سایه درختان جنگلى به ویژه در ارتفاعات مناطق ساحلى تا 2200 متر و در بسترى از زمین هاى آهکى مطبق در شمال ایران مى روید.
•گلسرکردى
Cephalanthera kurdica
این جنس در ایران پنج گونه گیاه علفى چندساله دارد که از این بین گلسر قفقازى بومى جنگل هاى خزر است.
گلسر کردى گیاهى است مجلل به ارتفاع 10 تا 70 سانتى متر با گل هاى صورتى روشن که قسمت زیادى از ساقه مستقیم و انعطاف پذیر آن را اشغال مى کنند. تراکم گل ها متغیر است و برگ هاى ساقه کوچک اند. گلبرگ لابل به صورت مشخصى به دو قسمت لب بالا (صورتى کم رنگ) و لب پایین (مایل به سفید) تقسیم مى شود. ساقه زیرزمینى به عمق زمین فرو مى رود و داراى ریشه هاى نسبتاً گوشتى است. در خرداد به گل مى نشیند و در نواحى کم ارتفاع تر از اوایل فروردین تا اردیبهشت گل مى دهد. در بوته زارهاى جنگل هاى بلوط غرب ایران در بسترى آهکى و مطبق تا ارتفاع 2100 مترى پیدا مى شود.
گل یخ Chimonanthus praecox از خانواده calycanthaceae
مشخصات
اصل این گیاه از چین می آید و شامل درختچه های همیشه سبز و یا برگ ریز می شود . از چهار گونه موجود این گیاه تنها c. praecox بطور عمده کاشته می شود . این همان گیاهی است که ما با نام گل یخ آنرا می شناسیم . بلندی این گیاه به سه متر و گسترش آن به 5/2-3 متر میرسد.
c. praecox درختچه برگ ریز ( سیاه ریشه ) است و شاخه های متعددی دارد که از پای گیاه می رویند . برگهای آن نیزه ای شکل . گلهای فنجانی مانندش بطور تنها و یا جفت در محل اتصال برگ به ساقه ظاهر می شوند . رنگ گلبرگهای خارجی که بلندترند زرد و گلبرگهای کوتاهتر داخلی بنفشند . فصل گل از اواسط آذرماه شروع شده و تا اسفند بطول می انجامد . این گیاه قابلیت تحمل سرما را دارد .
طرز تکثیر
طرز تکثیر این درختچه زیبا و دوست داشتنی بطرق زیر می باشد:
1- بوسیله بذر- بذر رسیده را از درختچه بکنید یا از جائی مطوئن بدست آورید . آنرا اوائل پائیز در گلخانه یا محلی محفوظ در خاکی که از شن – خاکبرگ به نسبت دو و یک آماده کرده اید بکارید . پس از اینکه گیاه سبز و حداقل پنج برگ یا شش برگه شد، آنرا به گلدان دیگری منتقل کرده و بتدریج در هوای آزاد بگذارید . به این ترتیب درختچه ای که کاشته شده در حدود سه یا چهار سال طول میکشد تا به گل بنشیند .
2- بوسیله پاجوش – می توان قبل از ظهور گل یعنی در اواسط آبان ماه که هنوز درخت بیدارنشده است از پاجوشهای بزرگ و شاداب آن با احتیاط جدا کرده و در محلی که مورد نیاز است و یا در گلدان کاشت .
3- بوسیله قلمه – مطمئن ترین طریقه ازدیاد این درختچه ،تکثیر بوسیله قلمه است .جهت گرفتن بهترین فصل پس از خزان برگها یعنی در ماه آذرو اوائل دی ماه می باشد . برای این منظور شاخه های چوبی و یا نیمه چوبی را جداکرده و به اندازه های ده تا پانزده سانتیمتری قطع کنید و آنرا در گلخانه و یا اتاق در ماسه شسته الک کرده ، قلمه بزنید احتیاج به مواظبت فوق العاده ای ندارد در اواسط اردیبهشت می توان قیمه های گرفته و برگ دار را با احتیاط از ماسه خارج کرده و در گلدان مستقل قرار دهید .
4- بوسیله خوابانیدن – ازدیاد این درختچه از طریق خوابانیدن پاجوشها یا شاخه های نیمه چوبی امکان پذیر است .
هرس
این درختچه معمولا" به هرس زیاد احتیاج ندارد مگر آنکه ساقه ها بیش از حد پیرشده باشند. و یا ظاهرا" گیاه شلوغ و نامتناسب باشد . برای هرس و فرم دادن می توان از فروردین ماه ساقه های زیادی و پیر را تا چند سانتیمتری ریشه کوتاه کرد .
آفات و بیماریها
خوشبختانه این درختچه آفت بخصوصی ندارد که باعث از بین رفتن آن شود فقط کم آبی و عوامل فیزیولوژیکی خاک باعث ظهور لکه های قهوه ای روی برگها و یا زردی برگها می شود که با آبیاری منظم و کودپاشی برگها و ساقه این نقیصه نیز برطرف می شود .
ارتفاع آن بین 1تا2.5 متر متغییر است شاخه های آن تو خالی میباشد برگها ساده متقابل بیضوی ونوک تیزند در سطح فوقانی برگها کمی حالت پرزدار دیده می شود. گلها به رنگ زرد طلائی و دو جنسی می باشد دارای 4 کاسبرگ پیوسته و 4 گلبرگ پیوسته و 2 پرچم و یک مادگی دوبرچه ای می باشد. دم گل آن کوتاه است و مستقیما" به شاخه متصل می شود. زمان گلدهی اواخر زمستان تا اوایل بهار می باشد. در تمام خاکها بجز اراضی فوق العاده سخت به عمل می آید ولی خاکها آهکی و زهکشی شده را ترجیح می دهد به سرما مقاوم است ولی تا دمای 10- درجه سانتی گراد را تحمل میکند نیازمند شرایط نوری آفتابی تا نیم سایه است به خشکی مقاوم بوده و نیاز آبی آن کم می باشد ازدیاد آن از طریق قلمه خشبی (بعد از خواب زمستانه)و قلمه علفی (اواخر بهار و تابستان)می باشددر مواردی می توان از خوابانیدن و کاشت بذر نیز استفاده نمود.هرس زرد برای ایجاد گلدهی بیشتر و بهتر انجام می شود. با توجه به اینکه گلدهی یاس زرد بر روی شاخه های عمدتا" دو ساله و بعد از آن چند ساله می باشد جهت هرس می توان پس از گلدهی شاخه های مذکور و همچنین شاخه های مسن و چوبی شده را در نزدیکی محل طوقه قطع نمود تا گیاه شاخه های جدید تولید کند و این شاخه ها در بهار سال بعد تولید گل کند.
لاله
دارای پیاز حقیقی است همان پیاز فلس نازک است پیاز در اوایل پاییز در انبار ۱۵-۲۰ درجه سانتی گراد نگهداری میشود .
آخر آبان کشت می شمود در فصای آزاد زمستان در زمین باقی می ماند در بهار گل می دهد. شکل و اندازه پیاز باید استاندارد باشد پوست نباید جدا باشد از نظر زخم آفت بیماری سالم باشد خاک سبک با زه کشی خوب را می پسندد.
کود دامی برایش استفاده نمی شود برای محصول زود رس برای عید نوروز از پیازهای درشت تر استفاده می شود این پیازها آخر آبان اوایل آذر داخل گلدان که خاک سبکی دارند کشت می شود.
بعد از کاشت گلدانها ۶ هفته در سردخانه یا زیر زمین تو دمای ۳-۴ درجه نگهداری می شود.
میخک قرنفلی
از گل های این گیاه بوی مخصوصی استشمام می شود و به عنوان گیاه زینتی مورد استفاده قرار می گیرد.پراکندگی این گونه در ایران بسیار کم است و بیشتر در کشور ترکیه یافت می شود.اندام های هوایی گیاه دارای اثر درمانی تقویت کننده مدر التیام دهنده زخم ها و تسکین ناراحتی های تنفسی است و سابقا به صورت مخلوط با سبزی های دیگر مورد استفاده قرار می گرفت.
پراکندگی میخک قرنفلی در لاهیجان رشت تهران کرج و جنوب ایران بیشتر است.
پرورش گل ازاله
Azalea
اسم علمی آن Azalea indica و به فرانسه Azaliaگویند .
این گیاه از خانواده اریکاسه Ericaceae می باشد و ارتفاع آن به 30 تا 50 سانتیمتر می رسد .اصل گل زیبای آزاله یا آزالیا از چین و ژاپن است . گیاهی کوتاه که برگهایش در نوک شاخه ها بطور دسته میروید و گلهایش هر دو تا سه دانه پهلوی هم باز میشود .
از این قسم و اقسام دیگر در حدود 150 تا 200 جور متنوع بدست آمده که بین آنها از همه زیباتر جورهای پیش رس است که زمستان در گلخانه گل میدهد .
گلکاران آنرا در تمام نقاط نسبتأ گرم دنیا در باغچه میکارند و از گلهای زیبای آن که در بهار شکوفا می شود بهره می گیرند . ولی در نقاطی که زمستان سرد دارد آزاله را پیش رس نموده و درزمستان از آن استفاده می کنند.
گل آزاله به رنگهای صورتی ، قرمز ، سفید یا نارنجی دیده میشود .
بعضی از علاقمندان گل به علت عدم اطلاع از طرز زندگی آزالیا نمیتوانند آنطوریکه باید آنها را در آپارتمان نگهداری کنند .
گلدان گل آزالیا را که از گل فروشی خریداری میکنند پس از گذشت یکی دو روز بعد از خرید گلها و غنچه ها و حتی برگهای آن میریزد و تصور میکنند که نگهداری آزاله کار بسیار مشکلی است . در صورتیکه اگر بعضی نکات را رعایت کنند تا حدودی موفق خواهند بود .
صحیح است که به علت وجود شرایط نا مناسب حرارت و رطوبت در منزل ، نگهداری آزاله کار مشکلی است معهذا با توجه به نکات زیر میتوان اشکالات را از میان برداشت .
1 ـ اگر بخواهند مدت زیادی از گل آزاله استفاده کنند ، باید زمانی گلدان را خریداری کنند که غنچه های اولیه در حال باز شدن باشند و بقیه جوانه های گل بتدریج در داخل آپارتمان باز می شود .
اگر همه گلها کاملا باز شده باشند و از هوای مرطوب گلخانه مستقیمأ به داخل آپارتمان برده شود ، مدت دوام گل زیاد نخواهد بود .
2 ـ آپارتمانهای گرم و خشک برای نگهداری آزاله مناسب نیست و حتی الامکان باید گلدان را در یک محل خنک یعنی در جائی که حرارت از 15 درجه سانتیگراد تجاوز نکند قرار دهند . حد اقل درجه حرارت مورد احتیاج این گیاه در زمستان 7 ـ 13 درجه است .
3 ـ آزاله روشنائی غیر مستقیم و زیاد را می پسندد ولی نباید در نور مستقیم آفتاب قرار گیرد .
4 ـ هیچوقت خاک گلدان نباید خشک بشود .
اگر آزاله مدت زیادی خشکی ببیند گلها قهوه ای میشوند و برگهای آن خشک شده میافتد و ریشه ها مجددأ بسختی رطوبت را بخود جذب می کند ، در اینصورت باید مدت 5 دقیقه گلدان را داخل ظرف آبی گذاشت تا ریشه ها خیس شوند و بعد از 5 دقیقه آنرا از آب خارج کرد .
5 ـ خاک آزاله مخلوطی از دو قسمت پیت ( تورب ) و یک قسمت ماسه است بشرطی که گلدان زه کش داشته باشد .
آزاله خاک اسیدی لازم دارد و هرچند وقت یکبار کمی تورب به آن اضافه می کنند تا حالت اسیدی خاک حفظ شود .
هر 15 روز یکبار با کود تجارتی مایع به نسبت 2 تا 3 در هزار آنرا تقویت کنند .
وقتی گلهای آزاله تمام می شود ، باید بوته را هرس کرده و در ماه اردیبهشت گلدان را در هوای آزاد در زیر درخت قرار دهند و موقعی که هوا در پائیز سرد می شود گلدان را بداخل آپارتمان میبرند ، آزاله 6 ـ 8 هفته استراحت لازم دارد .
ازدیاد :
بوسیله قلمه در خرداد و تیر از گیاهانی که در هوای آزاد پرورش یافته اند گرفته می شود و در زیر شیشه آنرا ریشه دار می کنند .
قلمه ها بعد از 2 ـ 3 سال گل می دهند .
همچنین ازدیاد از طریق پیوند مقدور است که در اینصورت بوته های قویتر و با دوام تر بدست می آید